Động thái này thực sự đã rút Ý khỏi sáng kiến ngoại giao hàng đầu của Chủ tịch Tập Cận Bình được công bố lần đầu tiên cách đây một thập kỷ. Thông qua BRI, Trung Quốc đã trở thành bên cho vay quốc tế lớn và tài trợ cho nhiều dự án cơ sở hạ tầng, chủ yếu ở các nước đang phát triển, điều này đã gây ra tranh cãi đối với Trung Quốc và các quốc gia khác có liên quan đến chương trình này.
Câu 1: MOU là gì?
Trả lời: Có tiêu đề chính thức là “Bản ghi nhớ giữa chính phủ Cộng hòa Ý và chính phủ Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa về hợp tác trong khuôn khổ Vành đai kinh tế Con đường tơ lụa và Sáng kiến Con đường tơ lụa trên biển thế kỷ 21,” Biên bản ghi nhớ đã được ký kết của hai nước trong chuyến thăm cấp nhà nước của Chủ tịch Tập Cận Bình tới Ý vào tháng 3 năm 2019. Chính phủ của Thủ tướng Giuseppe Conte khi đó hy vọng sẽ được hưởng lợi từ việc Trung Quốc mở rộng đầu tư quốc tế nhanh chóng và thị trường nội địa đang phát triển. Giống như tất cả các MOU mà Trung Quốc đã ký với các quốc gia khác, thỏa thuận này không được cấu trúc như một thỏa thuận kinh tế hoặc thương mại mà thể hiện sự sẵn sàng hợp tác chung trong khuôn khổ BRI. Biên bản ghi nhớ phần lớn là một cử chỉ mang tính biểu tượng nhằm nâng cao hình ảnh toàn cầu của Trung Quốc với tư cách là nhà cung cấp hàng hóa công cộng. Ở Ý vào thời điểm đó có cảm giác rằng thỏa thuận này sẽ tăng cường cơ hội xuất khẩu của Ý và đầu tư của Trung Quốc vào Ý. Một số thỏa thuận đi kèm đã được ký kết giữa các công ty Trung Quốc và Ý vào thời điểm đó, nêu bật hy vọng về lợi ích kinh tế của chính phủ Ý.
Câu hỏi 2: Tại sao MOU lại gây tranh cãi?
Trả lời 2: Việc ký kết MOU đã gây ra sự bất đồng đáng kể ở Washington và các thủ đô châu Âu khác, nơi có những lo ngại rằng điều này cho thấy sự thay đổi trong quan hệ đối tác lịch sử. Nó chắc chắn đánh dấu một thời điểm lịch sử: Ý là quốc gia đầu tiên (và duy nhất) trong G7 tham gia BRI của Trung Quốc, điều mà nhiều người ở phương Tây coi là một trong những nỗ lực của Bắc Kinh nhằm hạn chế ảnh hưởng kinh tế toàn cầu của Hoa Kỳ. Theo thời gian, BRI ngày càng gắn liền với các khoản nợ không bền vững và trong một số trường hợp, các dự án đã gặp phải các vấn đề về tài chính và chất lượng. Khi mối quan hệ giữa các nền dân chủ tiên tiến và Trung Quốc trở nên tồi tệ, việc liên kết với BRI trở thành gánh nặng lớn hơn.
Bản thân ở Ý, MOU không gây tranh cãi. Matteo Salvini, khi đó là bộ trưởng nội vụ và là một trong những lãnh đạo cao nhất của chính phủ liên minh vào tháng 3 năm 2019, đã công khai hoài nghi về thỏa thuận này. Ông hiện là thành viên của chính phủ hiện tại do Giorgia Meloni lãnh đạo đã quyết định không gia hạn MOU. Thủ tướng Meloni đã chỉ trích thỏa thuận này trong chiến dịch tranh cử của bà, cho biết bà sẽ không gia hạn nó
Câu 3: Tại sao lại là bây giờ?
Trả lời 3: Biên bản ghi nhớ dự kiến sẽ hết hạn vào tháng 3 năm 2024, nhưng một điều khoản trong thỏa thuận yêu cầu chính phủ Ý phải công bố quyết định rút lui ba tháng trước khi thỏa thuận tự động gia hạn.
Quyết định rời khỏi BRI phần lớn được mong đợi ở Ý và các nơi khác. Nhiều quan chức Ý, trong đó có Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Antonio Tajani, tuyên bố rằng BRI không mang lại lợi ích kinh tế như mong đợi cho Ý. Năm 2019, Ý coi BRI là cơ hội để thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa của Ý sang Trung Quốc, tuy nhiên xuất khẩu của Ý sang Trung Quốc vẫn chiếm một tỷ trọng rất nhỏ trong tổng xuất khẩu của Ý khi so sánh với các nền kinh tế lớn khác ở châu Âu như Đức và Pháp. Ngoài ra, trong giai đoạn 2019–2023, nhập khẩu của Ý từ Trung Quốc đã tăng không tương xứng so với xuất khẩu của Ý sang Trung Quốc. Và đầu tư cấp cao từ Trung Quốc vẫn còn hạn chế.
Căng thẳng gia tăng giữa Mỹ và EU với Trung Quốc cũng đang định hình lại chương trình nghị sự kinh tế của nhiều nước phương Tây đối với Trung Quốc. Một dấu hiệu quan trọng là cuộc điều tra chống trợ cấp được công bố gần đây đối với hàng xuất khẩu xe điện từ Trung Quốc do Ủy ban Châu Âu khởi xướng vào tháng 9 năm 2023. Ý đã hạ nhiệt quan hệ với Trung Quốc trong vài năm qua do thái độ nhìn chung ngày càng hoài nghi hơn đối với Bắc Kinh ở phương Tây. . Ví dụ, nước này đã tăng cường giám sát các khoản đầu tư của Trung Quốc vì lo ngại về việc chuyển giao công nghệ không phù hợp, dưới thời cựu thủ tướng Mario Draghi, người đứng trước chính phủ của Meloni và theo sau chính phủ của Conte.
Quyết định rút lui cũng phục vụ lợi ích rộng lớn hơn của chính phủ Meloni. Đầu tiên, đây là cơ hội để chính phủ liên kết cởi mở hơn với Washington và thể hiện vị thế của Ý như một đồng minh mạnh mẽ của Mỹ và NATO vào thời điểm căng thẳng kinh tế, an ninh và chính trị đang định hình lại chuỗi thương mại, đầu tư và cung ứng quốc tế. Thật vậy, Ý đã thể hiện sự ủng hộ của mình đối với các tuyến thương mại do Mỹ ủng hộ bằng cách ký Biên bản ghi nhớ về Hành lang kinh tế Ấn Độ-Trung Đông-Châu Âu mới, mà một số người coi là giải pháp thay thế cho BRI. Và thứ hai, nó gắn lập trường của Ý với Liên minh châu Âu ngày càng hoài nghi Trung Quốc và các đối tác khác, có khả năng củng cố vị thế đàm phán của nước này. Ý sẽ tổ chức cuộc họp G7 sắp tới và nhóm của Meloni sẽ cần hợp tác với Brussels và các đồng minh khác để giải quyết các ưu tiên đã nêu của chính phủ như di cư và kế hoạch phục hồi sau đại dịch.
Câu 4: Ý nghĩa của BRI, Ý và phương Tây là gì?
Trả lời 4: BRI của Trung Quốc năm nay tròn 10 tuổi và nhận được niềm tin mới tại diễn đàn BRI được công bố rộng rãi diễn ra vào tháng 10 năm 2023. Hơn nữa, chính quyền Trung Quốc đã đưa BRI vào Sáng kiến Phát triển Toàn cầu rộng lớn hơn của Trung Quốc, nhằm mục đích thúc đẩy cách tiếp cận của Trung Quốc đến sự phát triển kinh tế và quản trị của các quốc gia trên thế giới. Đồng thời, BRI đã bị chỉ trích vì vai trò được cho là của nó trong việc thúc đẩy các khoản nợ không bền vững, làm xói mòn các chuẩn mực quốc tế về hỗ trợ phát triển và đánh bóng hình ảnh toàn cầu của Trung Quốc. Quyết định rút khỏi thỏa thuận của Ý sẽ càng làm suy yếu lập luận của Trung Quốc rằng sáng kiến này nhận được sự ủng hộ rộng rãi trên toàn cầu và làm nổi bật những thách thức ngày càng tăng của nước này. Ấn tượng này càng trở nên rõ ràng hơn khi thông báo được đưa ra trong cùng tuần diễn ra hội nghị thượng đỉnh EU-Trung Quốc, vốn bị chi phối bởi các cuộc thảo luận gây tranh cãi về thương mại và nhấn mạnh nhận thức của châu Âu rằng họ chẳng thu được gì nhiều từ mối quan hệ kinh tế chặt chẽ với Trung Quốc.
Bản thân Ý sẽ phải điều hướng mối quan hệ với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới một cách cẩn thận để tránh những hậu quả tiêu cực có thể xảy ra. Chuyến đi của Ngoại trưởng Tajani tới Bắc Kinh vào tháng 9 dường như nhằm mục đích đặt nền móng cho việc tiếp tục tham gia bên ngoài Biên bản ghi nhớ, nêu bật Quan hệ đối tác chiến lược mà Ý đã ký với Trung Quốc năm 2004, cùng nhiều nội dung khác. Theo nhiều cách, Ý nhận thấy rằng mặc dù bản thân thỏa thuận này có rất ít tác động khi nó được thực hiện, nhưng việc hủy bỏ một điều gì đó có sức nặng ngoại giao như vậy sẽ khó khăn hơn nhiều.
Việc Ý ký MOU mang tính biểu tượng và việc rút lui của nước này cũng mang tính biểu tượng tương tự. Truyền thông Trung Quốc đã nhấn mạnh vai trò của Hoa Kỳ trong việc thúc đẩy Ý hủy bỏ thỏa thuận, làm giảm đi cuộc tranh luận chính trị gay gắt đang diễn ra ở nước này. Nó củng cố xu hướng rộng lớn hơn về việc tăng cường quan hệ xuyên Đại Tây Dương liên quan đến cách nhìn nhận và tương tác với Trung Quốc. Sự thay đổi của Ý không cho thấy bất kỳ sự thay đổi lớn hơn nào trong Nam bán cầu, vì Ý luôn là đồng minh cốt lõi của NATO và hoàn toàn cố thủ trong trật tự toàn cầu của phương Tây. Tuy nhiên, quyết định này báo hiệu cam kết tiếp tục của chính phủ Meloni đối với các mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương, bao gồm cả việc tăng cường các chính sách giảm rủi ro khi nói đến Trung Quốc. Nó cũng sẽ cung cấp một ví dụ nữa mà các nhà hoạch định chính sách Mỹ có thể chỉ ra khi lập luận rằng sự bất mãn với các chính sách của Bắc Kinh không chỉ giới hạn ở Washington.
Nhìn chung, việc Ý rút khỏi BRI gửi một thông điệp mang tính biểu tượng tới Trung Quốc và G7 vào thời điểm căng thẳng địa chính trị cao độ. Quyết định này khẳng định sự đồng thuận của Ý với quan điểm xuyên Đại Tây Dương đối với Trung Quốc và thúc đẩy một số mục tiêu chính trong chương trình nghị sự của chính phủ. Nó củng cố lập luận an ninh kinh tế rộng hơn của Washington, đồng thời thách thức hình ảnh của BRI trên trường toàn cầu. Chính phủ Ý bây giờ sẽ cần phải điều chỉnh lại mối quan hệ của mình với Trung Quốc xung quanh động thái ngoại giao được mong đợi nhưng đáng chú ý này.
Ilaria Mazzocco là thành viên cao cấp của Chủ tịch Ủy thác về Kinh doanh và Kinh tế Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Washington, DC. Andrea Leonard Palazzi là cộng tác viên nghiên cứu của Chủ tịch Ủy thác về Kinh doanh và Kinh tế Trung Quốc tại CSIS.
Cuộc phỏng vấn được thực hiện giữa bà Ilaria Mazzocco là thành viên cao cấp của Chủ tịch Ủy thác về Kinh doanh và Kinh tế Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Washington, DC va Andrea Leonard Palazzi là cộng tác viên nghiên cứu với Chủ tịch Ủy thác về Kinh doanh và Kinh tế Trung Quốc tại CSIS.
Theo CSIS.org
Biên dịch: Anh Phi